Wysokofunkcjonujący alkoholik - jak go rozpoznać?

Gdy myślimy o alkoholiku, wiele osób widzi obraz człowieka, który stracił pracę, rodzinę i grunt pod nogami. Tymczasem część osób z chorobą alkoholową latami utrzymuje dobrą pracę, dba o wizerunek i znakomicie wypada w oczach otoczenia. W Ośrodkach Terapii Uzależnień można spotkać pacjentów, którzy długo „trzymali się w ryzach”, a mimo to od dawna żyli z silnym przymusem picia. Na zewnątrz radzili sobie dobrze, w środku coraz bardziej podporządkowywali życie alkoholowi. Kim jest alkoholik wysokofunkcjonujący, jakie sygnały mogą niepokoić i w jaki sposób wygląda leczenie? Odpowiedź znajdziesz w tekście.

Alkoholizm wysokofunkcjonujący - co to jest? Wysokofunkcjonujący alkoholik – definicja

W języku specjalistycznym używa się określenia alkoholizm wysokofunkcjonujący HFA (ang. high-functioning alcoholism). W dużym uproszczeniu oznacza ono osobę, która:

- spełnia kryteria zaburzenia związanego ze spożywaniem alkoholu (choroba alkoholowa),

- jednocześnie utrzymuje na zewnątrz stosunkowo stabilne funkcjonowanie – ma pracę, często rodzinę i stałe dochody.

Światowa Organizacja Zdrowia opisuje uzależnienie od alkoholu jako przewlekłe zaburzenie, w którym centrum stanowi utrata kontroli nad piciem. Nie decyduje o nim status społeczny ani poziom zarobków. Choroba może dotyczyć zarówno osoby bez pracy, jak i menedżera z wysokim wynagrodzeniem.

U alkoholików wysokofunkcjonujących granica między „normalnym” piciem a chorobą jest dla otoczenia mniej wyraźna. Na pierwszym planie są sukcesy, poczucie humoru, wysoka efektywność. Mechanizm uzależnienia działa jednak tak samo jak u innych – z czasem alkohol coraz mocniej steruje myślami, emocjami i decyzjami.

Jak się zachowuje wysokofunkcjonujący alkoholik?

Z boku taka osoba może wyglądać na opanowaną, pracowitą i odpowiedzialną. Kiedy przyjrzymy się codzienności, widać charakterystyczne schematy:

- Utrzymuje pozory uporządkowanego życia. Chodzi do pracy, zarabia, dba o wygląd. Potrafi przygotować prezentację, poprowadzić spotkanie, odwieźć dzieci na zajęcia.

- Planuje dzień tak, aby znaleźć czas na picie. Czeka na moment, w którym „wolno” jej sięgnąć po alkohol, na przykład po ostatnim mailu służbowym albo po wyjściu domowników.

- Często podkreśla „dobry gust”. Wybiera drogie alkohole, lubi mówić o smakach i rytuałach picia. W ten sposób odsuwa od siebie skojarzenia z nałogiem i nieprzyjemny stereotyp alkoholika.

- Lubi sytuacje, w których picie jest akceptowane. Chętnie inicjuje integracje po pracy, zakrapiane kolacje czy wyjazdy służbowe, bo traktuje je jako usprawiedliwioną okazję do większej ilości alkoholu.

- W towarzystwie zwykle trzyma wysoki poziom kontroli. Dba o wizerunek. W samotności pije szybciej, w większych ilościach, bez hamulców związanych z opinią innych.

- Na pytania o alkohol reaguje złością, żartem albo bagatelizowaniem tematu. Porównuje się z innymi („inni piją więcej”), szuka argumentów, które mają udowodnić, że wszystko jest pod kontrolą.

Po czym rozpoznać wysokofunkcjonującego alkoholika?

Wysokofunkcjonującego alkoholika trudno rozpoznać po jednym objawie. Zwykle tworzy się spójny wzorzec, który obejmuje zarówno myślenie, jak i zachowanie.

Wewnętrzne objawy alkoholizmu wysokofunkcjonującego

Typowe wewnętrzne sygnały to m.in.:

- Alkohol staje się podstawową nagrodą i sposobem na ulgę. Po każdym silnym stresie lub sukcesie pojawia się myśl o drinku.

- Pojawiają się sztywne rytuały związane z piciem - określona pora dnia, ulubiony trunek, stałe miejsce. Ich brak wywołuje napięcie.

- Rosnąca tolerancja. Aby poczuć ten sam efekt, potrzebne są coraz większe ilości alkoholu.

- Drażliwość, niepokój lub spadek nastroju, gdy nie ma możliwości wypicia albo gdy ktoś próbuje ograniczyć dostęp do alkoholu.

- Epizody upicia tłumaczone zmęczeniem, „wyjątkową okazją” albo „zasłużonym resetem”, mimo powtarzalności takich sytuacji.

Jakie są skutki wysokofunkcjonującego alkoholizmu w różnych obszarach życia?

Poniższe przykłady pokazują, jak wysokofunkcjonujący alkoholizm może stopniowo wpływać na kolejne sfery życia.

Obszar życia	Przykładowe skutki wysokofunkcjonującego alkoholizmu
Praca / kariera	bardzo dobra efektywność przy prostszych zadaniach, ale pogarszająca się koncentracja przy złożonych projektach; spóźnienia po weekendach, nieobecność na porannych spotkaniach, „kacowe” zwolnienia lekarskie; błędy, których wcześniej nie było, rosnące zmęczenie i rozdrażnienie;
Relacje rodzinne	coraz częstsze napięcia przy rozmowach o piciu; obietnice ograniczenia alkoholu bez trwałej zmiany; odwoływanie wspólnych planów z powodu kaca lub złego samopoczucia poczucie niepewności u partnera i dzieci;
Życie towarzyskie	wybieranie głównie spotkań, na których jest alkohol; stopniowe zawężanie kręgu znajomych do osób, z którymi można swobodnie pić; unikanie sytuacji, w których picie byłoby źle widziane;
Zdrowie psychiczne	wahania nastroju, narastająca drażliwość; trudności z odpoczynkiem bez alkoholu, problemy ze snem; poczucie winy po kolejnych epizodach upicia, lęk o utratę kontroli;
Zdrowie fizyczne	problemy ze snem, bóle głowy, dolegliwości żołądkowe; nadciśnienie, gorsza wydolność organizmu; pogorszone wyniki badań, zalecenia lekarza, aby ograniczyć picie;
Sfera finansowa	rosnące wydatki na alkohol, sięganie po coraz droższe trunki; sięganie po oszczędności, ukrywanie rachunków; napięcia w budżecie domowym, których nikt wprost nie łączy z alkoholem;
Czas wolny	samotne wieczory z alkoholem; stopniowe rezygnowanie z dawnych pasji niezwiązanych z piciem; czas wolny podporządkowany piciu i dochodzeniu do siebie po alkoholu;

Internetowy test może pomóc zauważyć problem i nazwać część z tych sygnałów. Nie zastąpi jednak diagnozy. O rozpoznaniu uzależnienia od alkoholu decyduje specjalista – lekarz lub psychoterapeuta uzależnień – który podczas rozmowy odnosi objawy do obowiązujących klasyfikacji, takich jak ICD-10 czy ICD-11.

Czy wysokofunkcjonujący alkoholizm zawsze wygląda tak samo?

Badania prowadzone m.in. przez National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism pokazują, że osoby uzależnione tworzą kilka odmiennych podgrup. Różnią się wiekiem, wykształceniem, wzorcem picia i współistniejącymi zaburzeniami, takimi jak lęk czy depresja.

Wśród tych podgrup opisano tzw. functional subtype. Należą do niego często osoby w średnim wieku, z wyższym wykształceniem i wysokimi dochodami. Długo utrzymują one dobrą pozycję zawodową, mimo że coraz mocniej polegają na alkoholu.

Nie wszyscy wysokofunkcjonujący alkoholicy mają jednak spektakularną karierę. Część pracuje poniżej swoich możliwości, ale konsekwentnie wywiązuje się z domowych obowiązków. Inni przez lata dobrze radzą sobie w sferze zawodowej, a coraz gorzej w relacjach.

Wspólnym mianownikiem jest to, że alkohol staje się osią, wokół której zaczyna obracać się codzienność – niezależnie od statusu materialnego.

Jak wysokofunkcjonujący alkoholik wpływa na rodzinę i otoczenie?

Rodzina osoby dobrze funkcjonującej na zewnątrz często długo nie łączy napięcia w domu z alkoholem. W grupach wsparcia wiele osób opisuje podobny scenariusz - przez lata bagatelizowali sygnały ostrzegawcze, bo uzależniony pracował, odnosił sukcesy zawodowe, płacił rachunki i starał się utrzymać pozory normalnego życia.

Z czasem coraz więcej sytuacji podporządkowuje się piciu. Domownicy:

- dostosowują plany do nastroju osoby uzależnionej,

- unikają tematów, które mogą wywołać wybuch złości,

- tłumaczą jego zachowanie przed innymi,

- biorą na siebie dodatkowe obowiązki, kiedy partner po alkoholu nie jest w stanie się nimi zająć.

Typowe są sytuacje, w których:

- partner ukrywa ilość wypijanego alkoholu,

- dzieci uczą się omijać dorosłego „szerokim łukiem”,

- napięcie w domu rośnie, a rozmowy coraz częściej kończą się konfliktem,

- bliscy rozwijają objawy współuzależnienia – podporządkowują swoje życie chorobie bliskiej osoby.

Alkoholizm wysokofunkcjonujący - leczenie

Uzależnienie od alkoholu, także w wariancie wysokofunkcjonującym, wymaga leczenia. W tej grupie pacjentów proces dochodzenia do decyzji bywa jednak dłuższy. Mocne są mechanizmy zaprzeczania - „przecież działam”, „przecież nie piję codziennie”, „inni mają gorzej”.

Leczenie alkoholizmu wysokofunkcjonującego obejmuje:

- diagnostykę medyczną – ocenę szkód wywołanych przez alkohol, np. ze strony wątroby, układu krążenia czy układu nerwowego

- psychoterapię indywidualną – zrozumienie mechanizmu uzależnienia, schematów myślenia i emocji stojących za piciem

- pracę w grupie terapeutycznej – możliwość skonfrontowania się z historiami innych osób z podobnym wzorcem picia

- naukę nowych sposobów radzenia sobie ze stresem – budowanie stylu życia, w którym alkohol nie jest główną strategią regulowania napięcia

Międzynarodowe rekomendacje podkreślają szczególne znaczenie psychoterapii i programów opartych na podejściu poznawczo-behawioralnym. W przypadku wysokofunkcjonujących alkoholików ważne jest także wsparcie w zmianie stylu pracy i odpoczynku. Przez lata żyli pod dużym obciążeniem, a alkohol był dla nich szybkim sposobem na odcięcie się od napięcia.

FAQ

Czy wysokofunkcjonujący alkoholik zawsze pije codziennie?

Nie. U części osób wzorzec picia ma charakter „zrywów”. Pojawiają się okresy abstynencji, a potem seria intensywnie zakrapianych wieczorów lub weekendów. O uzależnieniu świadczy przymus picia i utrata kontroli nad ilością, a nie sam rozkład dni z alkoholem i bez.

Czy wysokofunkcjonujący alkoholik może sam przestać pić?

Część osób ma za sobą epizody samodzielnie utrzymywanej abstynencji, zwykle po silnym kryzysie. Bez specjalistycznej pomocy nawroty są jednak bardzo częste. Terapia zwiększa szansę na trwałą zmianę, bo nie ogranicza się do samego odstawienia alkoholu, ale dotyka przyczyny przymusu picia.

Jak rozmawiać z bliskim, u którego podejrzewam wysokofunkcjonujący alkoholizm?

Pomocna bywa rozmowa oparta na szacunku i faktach. Warto:

• odwoływać się do konkretnych sytuacji („W sobotę nie dotrzymałeś obietnicy, bo byłeś po alkoholu”),

• mówić o swoich uczuciach i obawach („Martwię się o twoje zdrowie i o to, co będzie z nami za kilka lat”),

• unikać wyzwisk, ocen i gróźb, które zamykają drogę do dialogu,

• zaproponować wspólną konsultację w ośrodku terapii uzależnień.

Jeśli bliski odmawia pomocy, rodzina również może skorzystać z konsultacji. Specjalista podpowie, jak wyznaczać granice i jak reagować na zachowanie osoby uzależnionej.

Czy istnieje prosty test na wysokofunkcjonującego alkoholika?

W internecie można znaleźć różne kwestionariusze i testy, jak na przykład test MAST,  AUDIT czy CAGE. Mogą być pierwszym krokiem i zwrócić uwagę na problem, ale nie zastępują diagnozy. Jeżeli wynik budzi niepokój, kolejnym krokiem powinna być rozmowa ze specjalistą.

Podsumowanie

Wysokofunkcjonujący alkoholik przez długi czas może robić wrażenie osoby, która wszystko łączy: pracę, rodzinę, obowiązki i życie towarzyskie. W rzeczywistości coraz więcej decyzji podporządkowuje alkoholu, a przymus picia stopniowo odbiera poczucie bezpieczeństwa.

Im wcześniej problem zostanie nazwany, tym większa szansa na uniknięcie ciężkich powikłań zdrowotnych, kryzysu rodzinnego i strat zawodowych. Uzależnienie nie znika samo, ale może być skutecznie leczone.

Jeżeli w tym opisie rozpoznajesz siebie albo kogoś bliskiego, warto zareagować. Na naszej stronie znajdziesz listę ośrodków leczenia uzależnień w całej Polsce. Możesz wybrać miejsce, które zapewni profesjonalne wsparcie i bezpieczne warunki do rozpoczęcia terapii.