Narkomania

Narkomania nie zaczyna się od igły ani od dramatycznych scen w szpitalu. Często zaczyna się od „spróbowania czegoś raz”, od ciekawości albo chęci poczucia ulgi. Z czasem zażywanie substancji psychoaktywnych zaczyna wymykać się spod kontroli, a uzależnienie od narkotyków przejmuje stery nad życiem osoby chorej i jej bliskich.

Na czym polega narkomania?

Pojęcie narkomanii opisuje wzorzec używania substancji psychoaktywnych, który prowadzi do uzależnienia psychicznego i fizycznego, szkód zdrowotnych oraz problemów w życiu społecznym i zawodowym. Według Światowej Organizacji Zdrowia zaburzenia związane z używaniem substancji to stan, w którym zażywanie narkotyków staje się nadrzędnym elementem życia, mimo wyraźnych szkód zdrowotnych i życiowych.

W międzynarodowej statystycznej klasyfikacji chorób ICD-11 narkomania należy do grupy zaburzeń związanych z używaniem substancji psychoaktywnych. Uwzględnia się tu zarówno substancje nielegalne (np. opioidy, stymulanty, cannabis), jak i inne środki o działaniu psychoaktywnym.

Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii opisuje uzależnienie od narkotyków jako stan, w którym osoba odczuwa silną potrzebę przyjmowania substancji, traci kontrolę nad ich ilością, doświadcza objawów abstynencyjnych, a używanie narkotyków coraz mocniej dominuje nad innymi sferami życia.

Narkomania:

- ma charakter przewlekły i nawrotowy,

- obejmuje uzależnienie psychiczne (przymus zażywania, „głód narkotyku”) i fizyczne (objawy abstynencyjne),

- wiąże się z coraz większą tolerancją na substancję,

- prowadzi do poważnych problemów zdrowotnych, społecznych i prawnych.

Jak rozpoznać uzależnienie od narkotyków?

Pytanie „jak rozpoznać uzależnienie od narkotyków” pojawia się zwykle wtedy, gdy bliscy widzą już niepokojące sygnały. Formalną diagnozę stawia lekarz lub specjalista terapii uzależnień, jednak znajomość typowych cech uzależnienia pomaga szybciej zareagować.

Zgodnie z kryteriami stosowanymi przez WHO oraz polskie instytucje zajmujące się przeciwdziałaniem narkomanii, o uzależnieniu od narkotyków można mówić wtedy, gdy przez dłuższy czas występuje kilka spośród poniższych zjawisk:

- Silne pragnienie lub przymus zażywania substancji.

- Trudności z kontrolą ilości i częstotliwości przyjmowania narkotyku.

- Objawy abstynencyjne po odstawieniu lub zmniejszeniu dawki.

- Narastająca tolerancja – potrzeba coraz większych dawek, aby uzyskać ten sam efekt.

- Zawężenie zainteresowań – większość czasu zajmuje zdobywanie narkotyku, jego zażywanie i dochodzenie do siebie.

- Kontynuowanie zażywania mimo szkód zdrowotnych, rodzinnych, zawodowych czy prawnych.

Jeśli uzależnienie od narkotyków objawy tego typu utrzymuje przez wiele miesięcy, ryzyko pełnoobjawowej narkomanii jest bardzo wysokie i konieczna jest specjalistyczna pomoc.

Uzależnienie od narkotyków - objawy fizyczne

Uzależnienie od narkotyków objawy daje zarówno w zachowaniu, jak i w stanie fizycznym. Konkretne symptomy zależą od rodzaju substancji, jednak często pojawiają się:

- wyraźne wahania masy ciała (chudnięcie lub nagły przyrost),

- zmiany wyglądu skóry – ziemista cera, wypryski, ślady po wkłuciach, zadrapania,

- zaczerwienione lub „szkliste” oczy, czasem zwężenie albo nienaturalne rozszerzenie źrenic,

- zaburzenia snu – bezsenność lub nadmierna senność,

- wzmożona potliwość i nieprzyjemny zapach ciała,

- drżenie rąk, uczucie osłabienia mięśni,

- nawracające bóle głowy, nudności, wymioty, biegunki,

- przyspieszone tętno, wzrost ciśnienia oraz wzrost temperatury ciała,

- w cięższych przypadkach niekontrolowane drgawki.

Pamiętajmy jednak, że objawy somatyczne mogą wynikać także z innych chorób. Ich obecność razem ze zmianami w zachowaniu, śladami po substancjach odurzających lub znalezionymi akcesoriami (np. foliowe zawiniątka, igły, bibułki, fajki wodne) wymaga jednak pilnej konsultacji ze specjalistą.

Objawy psychiczne uzależnienia od substancji psychoaktywnych

Objawy psychiczne często pojawiają się wcześniej niż poważne symptomy fizyczne. Uzależnienie od narkotyków objawy psychiczne może dawać w bardzo różnych konfiguracjach, ale często obserwuje się:

- wahania nastroju – przechodzenie od euforii do przygnębienia,

- drażliwość, wybuchy złości, stany lękowe,

- stany depresyjne, poczucie bezsensu i pustki,

- wyraźne pogorszenie koncentracji i pamięci,

- wycofanie z dotychczasowych relacji, zamykanie się w sobie,

- zmiana sposobu bycia – inne towarzystwo, inny styl ubierania, nowy słownik,

- zaniedbywanie obowiązków domowych, szkolnych lub zawodowych,

- częste kłamstwa, tłumaczenia się „problemami w pracy” lub „zmęczeniem”,

- nieumiejętność rozwiązywania problemów bez sięgania po substancje.

Takie sygnały nie zawsze oznaczają narkomanię, ale przy ich narastaniu trzeba zacząć szukać wyjaśnienia i udzielić wsparcia, zamiast czekać na samoistną poprawę.

Fazy uzależnienia od narkotyków

Uzależnienie od narkotyków rozwija się stopniowo. W wielu modelach opisuje się kilka etapów prowadzących od eksperymentowania do pełnoobjawowej narkomanii. Poniższa tabela w uproszczony sposób pokazuje typowe fazy uzależnienia od narkotyków:

Faza	Co się zwykle dzieje na tym etapie?
Eksperymentowanie	Jednorazowe lub sporadyczne próby, ciekawość, presja rówieśnicza, brak poczucia zagrożenia.
Używanie okazjonalne	Zażywanie w określonych sytuacjach „towarzyskich”, weekendowo, z przekonaniem o pełnej kontroli.
Używanie problemowe	Coraz częstsze sięganie po narkotyk, pojawiają się pierwsze szkody w pracy, szkole, relacjach.
Pełne uzależnienie	Silny przymus zażywania, objawy abstynencyjne, zaniedbywanie innych sfer życia, narastające szkody.
Faza przewlekła	Utrwalona narkomania, poważne powikłania zdrowotne i społeczne, częste nawroty po próbach leczenia.

Przejście między fazami bywa szybkie, szczególnie przy substancjach o silnym działaniu psychoaktywnym lub u osób z wcześniejszymi zaburzeniami psychicznymi.

Jak pomóc narkomanowi? Jak z nim rozmawiać?

Uzależnienie od narkotyków wymaga udzielenia pomocy zarówno ze strony specjalistów, jak i najbliższego otoczenia. Pierwsza rozmowa często jest bardzo trudna, jednak może otworzyć drogę do leczenia.

Jak rozmawiać z osobą uzależnioną?

- Wybierz spokojny moment, bez alkoholu, narkotyków i silnych emocji.

- Mów o swoich obserwacjach i uczuciach („widzę”, „boję się”), zamiast oskarżać.

- Odwołuj się do konkretnych sytuacji - nieobecności, długów, zmian w zachowaniu.

- Podkreśl, że uzależnienie jest chorobą, a nie „słabym charakterem”.

- Zaproponuj wspólne szukanie specjalistycznej pomocy, zamiast samych wyrzutów.

W Polsce działają ogólnopolskie telefony zaufania, gdzie dyżurują specjaliści w sprawach przeciwdziałania narkomanii (np. Telefon Zaufania Narkomania 800 199 990). Można tam anonimowo porozmawiać i uzyskać wskazówki, jak pomóc bliskiej osobie oraz gdzie szukać dalszego wsparcia.

Uzależnienie od narkotyków – jak pomóc w praktyce?

- Nie spłacaj długów i nie usprawiedliwiaj zachowań związanych z narkotykami.

- Nie udostępniaj pieniędzy, jeśli wiesz, że trafią na substancje psychoaktywne.

- Zachęcaj do kontaktu z poradnią leczenia uzależnień i zaproponuj towarzyszenie w pierwszej wizycie.

- Sam też szukaj wsparcia – w grupach dla rodzin, u psychologa lub w poradni uzależnień.

Gdzie i jak leczyć uzależnienie od narkotyków?

Pytanie „gdzie leczyć uzależnienie od narkotyków” pojawia się często w momencie kryzysu. W Polsce system leczenia narkomanii obejmuje różne formy pomocy, zarówno ambulatoryjnej, jak i stacjonarnej.

Zgodnie z informacjami Krajowego Biura do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii:

- leczenie narkomanii w placówkach finansowanych przez NFZ jest bezpłatne, także dla osób nieubezpieczonych,

- nie obowiązuje rejonizacja – można wybrać dowolny ośrodek w kraju,

- pomoc obejmuje poradnie leczenia uzależnień, oddziały dzienne, programy ambulatoryjne i stacjonarne.

Gdzie szukać pomocy przy uzależnieniu od narkotyków?

- Poradnie leczenia uzależnień – miejsce diagnozy, konsultacji z lekarzem i terapeutą, ustalenia planu terapii.

- Oddziały dzienne – intensywna terapia przy jednoczesnym pozostawaniu w domu.

- Ośrodki stacjonarne – całodobowe placówki dla osób wymagających odcięcia od środowiska i bardzo intensywnej pracy terapeutycznej.

- Programy redukcji szkód i terapii substytucyjnej – dla osób uzależnionych od opioidów, które potrzebują farmakologicznego wsparcia i stałego nadzoru medycznego.

Uzależnienie od narkotyków leczenie powinno zawsze uwzględniać stan zdrowia fizycznego, kondycję psychiczną oraz sytuację społeczną pacjenta. Im szybciej rozpocznie się terapię, tym większa szansa na ograniczenie szkód i powrót do stabilnego funkcjonowania.

Gdzie i jak leczyć uzależnienie od narkotyków?

Leczenie narkomanii w zamkniętym ośrodku jest potrzebne wtedy, gdy uzależnienie ma zaawansowaną postać, występują silne objawy abstynencyjne, a środowisko domowe nie zapewnia bezpieczeństwa.

Zwykle proces obejmuje kilka etapów:

1. Odtruwanie organizmu (detoksykacja)

- odbywa się w warunkach szpitalnych lub w wyspecjalizowanym oddziale,

- lekarze kontrolują objawy abstynencyjne i stan somatyczny,

- celem jest stabilizacja organizmu przed właściwą terapią.

2. Terapia stacjonarna w ośrodku leczenia uzależnień

Najczęściej trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy. Program obejmuje:

- codzienne zajęcia grupowe,

- regularne sesje indywidualne z terapeutą,

- psychoedukację na temat mechanizmów uzależnienia,

- trening umiejętności radzenia sobie z głodem substancji, stresem i trudnymi emocjami,

- pracę nad relacjami i komunikacją z bliskimi.

3. Specjalistyczne programy, w tym terapia substytucyjna

U części pacjentów uzależnionych od opioidów stosuje się terapię substytucyjną (np. z użyciem metadonu lub buprenorfiny). Jej celem jest stabilizacja stanu zdrowia i ograniczenie używania nielegalnych środków odurzających, zawsze pod ścisłą kontrolą lekarza.

Zamknięty ośrodek leczenia uzależnień daje szansę na odcięcie od substancji i środowiska, w którym narkotyki są łatwo dostępne. Jednocześnie nie kończy całego procesu. Po wyjściu pacjent powinien kontynuować leczenie w poradni lub grupach wsparcia.

Leczenie narkomanii w zamkniętym Ośrodku Leczenia Uzależnień

Jeżeli szukasz miejsca, gdzie uzależnienie od narkotyków leczenie będzie prowadzone w bezpiecznych warunkach, skorzystaj z rankingu na stronie osrodkiterapeutyczne.pl. Znajdziesz tam sprawdzone ośrodki terapii uzależnień w całej Polsce, oceniane przez pacjentów pod względem programu leczenia, warunków pobytu i jakości opieki. To dobry punkt wyjścia, aby wybrać placówkę, która najlepiej odpowiada potrzebom osoby uzależnionej.

Jak wrócić do normalnego życia po odwyku?

Powrót do codzienności po zakończeniu terapii stacjonarnej jest wymagający. Organizm i psychika potrzebują czasu na stabilizację, a dawny styl życia często sprzyja nawrotom.

Aby zwiększyć powodzenie leczenia narkomanii, zaleca się:

- kontynuację terapii indywidualnej lub grupowej w poradni,

- udział w grupach samopomocowych (np. Anonimowi Narkomani),

- stopniową odbudowę struktury dnia: praca, nauka, aktywność fizyczna, sen,

- unikanie kontaktów i miejsc jednoznacznie kojarzących się z zażywaniem narkotyków,

- plan radzenia sobie z nawrotami – konkretne kroki na wypadek silnego głodu substancji,

- pracę nad nowymi celami życiowymi i zainteresowaniami.

W wielu miastach działają programy postrehabilitacyjne, mieszkania readaptacyjne, hostele i projekty pomagające w powrocie na rynek pracy. Wsparcie zmniejsza ryzyko nawrotu i pomaga odbudować samodzielność.

Najczęściej zadawane pytania 

Czy narkomania dotyczy tylko nielegalnych narkotyków?

Nie. W klasyfikacjach medycznych uzależnienia od substancji psychoaktywnych obejmują także środki legalne, jeśli mają działanie odurzające lub zmieniające świadomość i są przyjmowane poza wskazaniami lekarskimi.

Oprócz narkotyków nielegalnych (np. kokaina, heroina, amfetamina) problemem mogą być:

- leki przeciwbólowe o działaniu opioidowym,

- leki nasenne i uspokajające,

- niektóre środki stosowane do „odurzania się” w sposób pozamedyczny.

Granica przebiega nie tyle po linii legalności, lecz po linii sposobu używania i jego skutków dla zdrowia.

Czy każdy, kto spróbuje narkotyków, zostaje uzależniony?

Nie każda osoba, która miała kontakt z narkotykami, rozwinie narkomanię, ale nie da się przewidzieć, kogo uzależnienie dotknie. Światowa Organizacja Zdrowia podkreśla, że ryzyko silnie rośnie u osób, które:

- zaczęły używać substancji w bardzo młodym wieku,

- doświadczyły przemocy, zaniedbania lub przewlekłego stresu,

- mają zaburzenia psychiczne (np. depresję, zaburzenia lękowe),

- żyją w środowisku, gdzie zażywanie narkotyków jest normą,

- mają w rodzinie historię uzależnień.

Nawet „sporadyczne” używanie niesie ryzyko nagłych, poważnych powikłań, takich jak zatrucie, wypadek czy ostre zaburzenia psychiczne.

Czy leczenie narkomanii w Polsce jest dobrowolne i czy można zgłosić się samodzielnie?

Nadrzędną zasadą w polskim systemie przeciwdziałania narkomanii jest dobrowolność leczenia. Osoba pełnoletnia zwykle sama decyduje o podjęciu terapii i może zgłosić się do poradni leczenia uzależnień bez kierowania przez inną instytucję.

W wielu poradniach finansowanych przez NFZ nie jest wymagane skierowanie od lekarza rodzinnego. Wyjątki od zasady dobrowolności (np. w przypadku nieletnich lub decyzji sądu) opisuje ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii i wymagają odrębnej procedury prawnej.

Czy nastolatek może sam poprosić o pomoc w sprawie narkotyków?

Tak. Nastolatek może porozmawiać z pedagogiem szkolnym, psychologiem, lekarzem rodzinnym, w punkcie konsultacyjnym lub pod telefonem zaufania. Specjaliści pomogą ocenić sytuację i wskażą miejsca, gdzie prowadzi się leczenie narkomanii.

W przypadku dłuższej terapii w poradni lub ośrodku leczenia uzależnień potrzebna jest zgoda rodziców albo opiekunów prawnych, jednak pierwsza rozmowa może odbyć się także bez ich udziału. Ważne, aby młoda osoba wiedziała, że ma prawo szukać wsparcia i nie musi radzić sobie sama.