FASD - przyczyny, objawy i leczenie

W nomenklaturze klinicznej możemy natrafić na dwa zagadkowe pojęcia: FASD, które oznacza spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych oraz FAS, czyli alkoholowy zespół płodowy. W dzisiejszym artykule zwrócimy uwagę na podstawowe różnice w obrazie klinicznym obu zaburzeń.

Co to jest FASD?

Na wstępie dowiedziałeś się, co oznacza skrót FASD, jednak nadal nie wiesz co to tak naprawdę jest? Już wyjaśniamy. Zespół FASD, czyli spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych, to bardzo szeroki termin mieszczący w sobie wszystkie możliwe następstwa picia alkoholu w tracie ciąży. Alkohol należy do jednej z najbardziej rozpowszechnionych substancji psychoaktywnych na świecie. Dostęp do jego różnych postaci ma większość ludności świata. Jednak łatwy i szeroki dostęp do alkoholu wcale nie oznacza, że jego spożycie jest bezpieczne w każdym przypadku. Istnieje wiele okoliczności, w których jego konsumpcja jest niewskazana, a nawet zabroniona. Jest tak chociażby ze spożywaniem alkoholu w czasie ciąży. Jakakolwiek ilość napojów wyskokowych przyjmowanych w okresie prenatalnym może spowodować liczne nieprawidłowości w rozwoju kształtującego się płodu. Wady rozwojowe powstałe w okresie ciąży są nieodwracalne i rzutują na dalszy rozwój dziecka oraz jego sprawność fizyczną i intelektualną w kolejnych latach życia.

FASD a alkoholowy zespół płodowy (FAS)

Działanie alkoholu na płód jest bardzo destrukcyjne i niebezpieczne. Tak jak mówiliśmy, termin FASD jest bardzo szeroki i mieści w sobie wiele różnych nieprawidłowości. Najcięższą postacią zaburzeń rozwojowych, będących konsekwencją ekspozycji na alkohol w życiu płodowym, jest alkoholowy zespół płodowy czyli FAS. Jest to także najbardziej widoczna i najczęściej rozpoznawana nieprawidłowość z zakresu FASD. Szacuje się, że każdego roku nawet 900 urodzonych w naszym kraju dzieci posiada kompletne objawy tej choroby, co stanowi ok. 0,3% wszystkich urodzeń w Polsce. Dzieci posiadających zaburzenia opisywane jako FASD jest znacznie więcej.

Do objawów Alkoholowego Zespołu Płodowego, oprócz uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego, zalicza się zaburzenia wzrostu (zmniejszoną masę i długość ciała) oraz trzy najbardziej charakterystyczne cechy dysmorficzne:

• krótkie szpary powiekowe, 
• brak rynienki podnosowej,
• cienką górną wargę.

W terminologi klinicznej istnieje również takie zaburzenie jak Częściowy Płodowy Zespół Alkoholowy. Do powyższej grupy zalicza się przypadki posiadające choćby część cech dysmorfii twarzy, opóźnienie wzrostu, problemy poznawczo-behawioralne lub zaburzenia rozwoju układu nerwowego.

Spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych - objawy

Mówi się, że następstwa zespołu FASD mogą dotyczyć nawet 10% wszystkich urodzeń na świecie. Wady wrodzone spowodowane alkoholem spożywanym przez matkę w trakcie ciąży doskwierają dziecku przez całe życie. 

Jak przedstawia się obraz kliniczny dziecka z FASD? Główne objawy to:

• zaburzenia neurorozwojowe,
• uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego,
• opóźnienie psychomotoryczne,
• problemy adaptacyjne,
• widoczne opóźnienie wzrostu,
• mały obwód głowy,
• zaburzenia orientacji przestrzennej,
• zmiany dysmorficzne (np. zmarszczka w kąciku oka, krótki i zadarty nos, mikrocefalia (małogłowie).

Co ciekawe, takie objawy jak niedobór wzrostu u dzieci z FASD można zaobserwować już w okresie prenatalnym. Płód charakteryzuje się wówczas małym obwodem głowy oraz zbyt niską wagą. 

Zaburzenia neurorozwojowe

Alkohol spożywany w okresie prenatalnym stanowi poważne zagrożenie i bardzo często uniemożliwia prawidłowy rozwój dziecka. Zaburzenia neurorozwojowe to wszelkie dysfunkcje rozwoju społecznego, intelektualnego oraz ruchowego badanego pacjenta. Odnoszą się one do zaburzeń czynności mózgu i obejmują niepełnosprawność intelektualną, zaburzenia mowy, problemy z komunikacją niewerbalną, zaburzenia uczenia się, zaburzenia ze spektrum autyzmu, deficyty uwagi, nadpobudliwość, zaburzenia ekspresji werbalnej czy też problemy motoryczne. Dzieci z FASD mają także spore trudności z budowaniem więzi emocjonalnych. Niestety problem ten nie dotyczy jedynie małych dzieci, daje o sobie znać także w późniejszym okresie - w dorosłości. 

Uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego

Przyczyną omówionych dotąd problemów jest uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego (OUN) spowodowane ekspozycją na alkohol. OUN odpowiada za odbieranie bodźców napływających z otoczenia, ich przetwarzanie i kontrolowanie reakcji organizmu. Możemy go określić jako wyjątkowe centrum kontroli czynności życiowych organizmu ludzkiego. Poalkoholowe zaburzenia układu nerwowego oznaczają wobec tego takie dysfunkcje, jak zaburzenia przetwarzania sensorycznego. Organizm nie jest w stanie właściwie zareagować na szereg informacji odbieranych z otoczenia przez poszczególne zmysły, takie jak: wzrok, słuch, dotyk, węch, i smak. Zaburzenia percepcji niejednokrotnie uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie. 

Mimo iż nie ma cudownego lekarstwa na FASD, a omówione wady utrzymują się przez całe życie, to wczesna diagnoza może zapobiec występowaniu niepełnosprawności wtórnych oraz przyczynić się do zminimalizowania niektórych objawów tego dotkliwego zaburzenia.