Czy alkoholizm jest dziedziczny?

Czy można odziedziczyć skłonność do alkoholu tak, jak kolor oczu czy grupę krwi? To pytanie od lat budzi emocje wśród naukowców, terapeutów i rodzin osób uzależnionych. Wiele osób, które dorastały w cieniu alkoholu, zadaje je sobie z lękiem – czy historia rodziców może się powtórzyć? W tym artykule przyjrzymy się, co mówi nauka o genetyce uzależnień, jaką rolę odgrywa wychowanie i dlaczego nawet przy „obciążeniu genetycznym” można przerwać ten krąg.

Dziedziczenie alkoholizmu i podłoże genetyczne

Na ryzyko uzależnienia wpływają zarówno czynniki genetyczne, jak i czynniki środowiskowe. Geny zwiększają ryzyko wystąpienia choroby, ale nie oznaczają, że dana osoba rozwinie uzależnienie. Badania naukowe z udziałem bliźniąt i rodzin pokazują, że dziedziczenie alkoholizmu tłumaczy mniej więcej około połowę zmienności (ok. 50%). Efekt genów jest jednak niewielki, a bez sprzyjającego środowiska nie decyduje o losie. To znaczy, że alkoholizm jest dziedziczny tylko w pewnym stopniu. Druga część to wpływ środowiska rodzinnego, rówieśników i doświadczeń życiowych.

Kto ma predyspozycje do alkoholizmu?

Podniesione predyspozycje genetyczne obserwujemy u dzieci alkoholików i osób z częstszym występowaniem zaburzeń w rodzinie. Badania wykazują, że w tej grupie ryzyko nadużywania alkoholu i uzależnienia od alkoholu rośnie, zwłaszcza gdy pojawia się wczesny wiek inicjacji, presja rówieśnicza albo przewlekły stres. Znaczenie mają też zaburzeń psychicznych (np. lęk, depresja, ADHD), które zwiększają podatność na środki psychoaktywne. Gdy dochodzi słaba regulacja emocji i niska samoocena, ryzyko rośnie jeszcze bardziej.

Dlaczego w rodzinach alkoholików ryzyko uzależnienia jest wyższe?

W niektórych rodzinach dzieci wychowujące się w dysfunkcyjnej rodzinie widzą picie jako normalny sposób radzenia sobie z napięciem. W domu częściej pojawia się binge drinking, chaos granic, konflikt i brak bezpiecznego wzoru w wyrażaniu uczuć. To wszystko odgrywa znaczącą rolę w rozwoju uzależnienia, niezależnie od genów.

Dorosłe Dzieci Alkoholików (DDA) i alkoholizm

Dorosłe dzieci alkoholików często opisują trudności z bliskością, lęk przed odrzuceniem, wstyd oraz problemy z granicami. W dorosłym życiu problemów bywa więcej - impulsywność, napięcie, ucieczka w pracę albo w substancje. Nie każde DDA zostaje alkoholikiem, ale ryzyko alkoholizmu w tej grupie jest wyższe niż w populacji ogólnej. Pomocą bywa psychoterapia, trening umiejętności komunikacji i praca nad regulacją emocji.

Czynniki środowiskowe i wzorce wyniesione z domu

Duże znaczenie dla dziecka ma porządek dnia, jasne zasady, ograniczanie picia w domu, szacunek dla granic, wsparcie po kryzysach. Badania wskazują, że im większa dostępność alkoholu w otoczeniu i im bardziej liberalne normy, tym wzrasta spożycie alkoholu i szkody, jakie on niesie. Tak działa „społeczna zgoda” na picie. Gdy natomiast rodzina wprowadza konkretne reguły obowiązujące w domu, ryzyko spada.

Co można zrobić, żeby przerwać rodzinny cykl uzależnienia?

Pierwszy krok to świadomość ryzyka. Drugi to plan działania - edukacja o chorobie alkoholowej, alternatywy dla picia (sport, sen, praca z emocjami), wsparcie w kryzysie i gotowość do specjalistycznego leczenia. Dla rodziców ważna jest rozmowa z nastolatkiem o ryzyku, unikanie bagatelizowania ciągu alkoholowego, kontrola impulsów i unikanie „nagrody” alkoholem po trudnym dniu. Warto też zadbać o wspierające relacje z dorosłymi spoza domu (trener, nauczyciel, terapeuta). Taki układ obniża ryzyko uzależnienia w dorosłym życiu.

Czytaj także: Alkoholizm weekendowy - kiedy staje się problemem?

Kiedy szukać pomocy? — objawy i sygnały ostrzegawcze

Jeśli obserwujesz niżej opisane wzorce, rozważ konsultację. To nie wyrok, ale wyraźny sygnał, że temat uzależnień w Twoim życiu wymaga uwagi.

Czy dziecko alkoholika zawsze będzie alkoholikiem? Podsumowanie

Geny odgrywają znaczącą rolę, lecz środowisko decyduje często o kierunku. Ale można obniżyć ryzyko alkoholizmu. Aby to zrobić trzeba opóźnić inicjację, ograniczyć dostęp, uczyć regulacji emocji, wzmacniać wspierające relacje i chronić własne dzieci przed chaosem w domu. Dorosłe dzieci alkoholików mogą przerwać schemat, gdy mają wsparcie, wiedzę i plan.